ΕΑΜ- ΕΛΑΣ-ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ…

Η εξέγερση του Νοέμβρη είναι το σημαντικότερο γεγονός συλλογικής μνήμης στην Ελλάδα, μετά τη δεκαετία του 40 και τον εμφύλιο. Ήταν λοιπόν, το Πολυτεχνείο ένας κεραυνός εν’ αιθρία, ένα ιστορικό πυροτέχνημα, που μόνο σκοπό είχε να «αποκαταστήσει» τη δημοκρατία; Αν κάποιος εξετάσει την ιστορική συγκυρία θα διαπιστώσει ότι αυτή η άποψη είναι αναντίστοιχη της πραγματικότητας. Το πολυτεχνείο λοιπόν έχει παρελθόν όπως έχει και μέλλον. Τα γεγονότα του Νοέμβρη μπορούν να γίνουν κατανοητά μόνο αν εξετάσουμε την ιστορία του λαϊκού κινήματος στην Ελλάδα.

Οι ρίζες της εξέγερσης του Πολυτεχνείου μπορούν να ανιχνευτούν πολύ πίσω από την επταετία της Χούντας στην ιστορία των λαϊκών κινημάτων και το πώς αυτά επέδρασαν στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, ξεκινώντας από την κατοχή και τον Εμφύλιο, συνεχίζοντας στο κράτος «εκτάκτου ανάγκης», στο παρακράτος του ΙΔΕΑ, στην άνοδο της ΕΔΑ, στα Ιουλιανά και τελικά στον Απρίλη του ’67. Μετά τη δικτατορία του Ι.Μεταξά το 1936, η ίδρυση του ΕΑΜ το 1941 αποτέλεσε ένα σημείο – τομή για τον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, αφού ως μια ευρεία λαϊκή και κοινωνική συμμαχία κατάφερε να προσλάβει το χαρακτήρα δεσπόζουσας κοινωνικοπολιτικής δύναμης, που έρχεται να ανατρέψει όλους τους μέχρι τότε παγιωμένους κοινωνικούς και πολιτικούς σχηματισμούς και να συγκεκριμενοποιήσει το αίτημα για εκδημοκρατισμό της ελληνικής κοινωνίας. Για πρώτη φορά στη σύγχρονη ελληνική ιστορία, οι μάζες επενέβαιναν άμεσα στον πολιτικό και κοινωνικό τομέα και καλούνταν να αναμειχθούν ενεργά στην οικοδόμηση θεσμών μέχρι την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας. Την ίδια ώρα, η αστική τάξη έχει εναποθέσει όλες τις ελπίδες να ανακτήσει το χαμένο έδαφος στην παρέμβαση των Βρετανών. Το συνέδριο του Λιβάνου (Μάϊος ’44) και η συμφωνία της Καζέρτας (Σεπτέμβριος ’44) ενδυναμώνουν την πολιτικοστρατιωτική βρετανική παρουσία στην Ελλάδα και συμβάλλουν στην ανασυγκρότηση της εγχώριας αστικής τάξης. Ωστόσο, μόνο ο εμφύλιος πόλεμος θα μπορούσε να παγιώσει την κυριαρχία αυτή.

Θεμελιακό ρόλο θα παίξει η ίδρυση του ΙΔΕΑ (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών) τον Οκτώβρη του ’44. Σκοπός του ΙΔΕΑ δεν ήταν άλλος από την πλήρη διάλυση του κομμουνιστικού κινήματος και της επιρροής του και η εγκαθίδρυση και αναπαραγωγή του στρατιωτικού μηχανισμού ως κομβικού σημείου στην οργάνωση της αστικής εξουσίας. Ο στρατός πλέον ταυτίζεται με το «έθνος». Η αγγλική πολιτική και η αστική εξουσία έχουν πλέον μια ξεκάθαρη επιλογή: την ένοπλη αντιπαράθεση με στόχο τον αφανισμό του ΕΑΜ. Ακολουθούν μεγάλης εμβέλειας πολιτικά γεγονότα (τα Δεκεμβριανά, η συμφωνία της Βάρκιζας και ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ, η σύσταση του ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας), η αδυναμία του Βρετανικού ιμπεριαλισμού να ανταποκριθεί στις οικονομικές απαιτήσεις των εγχειρημάτων του και η αντικατάστασή του από τους Αμερικανούς.

Ο τρίτος γύρος του εμφυλίου με την ανάπτυξη αντάρτικου – απάντηση στη «λευκή τρομοκρατία» που ασκείται στο ΕΑΜ και τους υποστηριχτές του, η λήξη του εμφυλίου τον Αύγουστο του ’49 στο Γράμμο και το Βίτσι με την ήττα του ΔΣΕ). Οι συνέπειες του Εμφυλίου και οι δομές του μετεμφυλιακού κράτους θα συνεχίσουν να υπάρχουν μέχρι το ’67, ενώ επιβάλλεται πλέον ένα ιδιότυπο καθεστώς «εκτάκτου ανάγκης» με κυρίαρχα γνωρίσματα: τον καθοριστικό ρόλο του στρατού με επικεφαλής τον ΙΔΕΑ, το σύνταγμα του ’52 που ενσωματώνει στην καθημερινή εφαρμογή του μια σειρά αντισυνταγματικών ψηφισμάτων του εμφυλίου, αλλά και κανόνες αντικομμουνισμού που εξουδετερώνουν ουσιαστικά τις όποιες ελευθερίες και ατομικά δικαιώματα («παρασύνταγμα»), την ύπαρξη παράλληλου κράτους (ΙΔΕΑ, περιβάλλον ανακτόρων, μυστικές υπηρεσίες που ελέγχονται απευθείας από τις ΗΠΑ).

Υπό το φόντο αυτό, ο ΙΔΕΑ και οι ΗΠΑ προβάλλουν ως μοναδική επιλογή για τη σχετική σταθεροποίηση του πολιτικού σκηνικού τον Παπάγο. Μετά το θάνατό του, τα ανάκτορα επιλέγουν τον Κ.Καραμανλή για πρωθυπουργό. Η ΕΡΕ (Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση) του Καραμανλή πιέζεται μόνο από τον αριστερό λόγο της ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά), που μπορεί να επιχειρηματολογεί στο επίπεδο της αστικής ιδεολογίας, αλλά εκφράζει σε κάθε περίπτωση την περιθωριοποίηση της Αριστεράς από το μετεμφυλιακό αστικό κράτος, στο οποίο κυριαρχεί ο «αντικομμουνισμός» υπό την πίεση και των «εθνικοφρόνων».
Πριν τη λήξη της καραμανλικής οκταετίας και ενώ έχει ιδρυθεί η Ένωση Κέντρου του Γ. Παπανδρέου – η εναλλακτική λύση για την αναπαραγωγή της αστικής εξουσίας -, η δολοφονία του Γρ. Λαμπράκη (Ιούνιος ’63) αποδεικνύει τη συνέχιση ύπαρξης «ορατών» και «αόρατων» κέντρων εξουσίας. Σκοπός της δολοφονίας δεν ήταν άλλος από την βραχυπρόθεσμη απομάκρυνση του Καραμανλή και την μακροπρόθεσμη αποσταθεροποίηση του κοινοβουλευτισμού. Ο Καραμανλής παραιτείται και ο Παπανδρέου ανεβαίνει στην εξουσία. Το κράτος «εκτάκτου ανάγκης» δεν είχε ακόμα τη δυνατότητα να αυτοδιαλυθεί αν ήθελε να συνεχίσει να εξυπηρετεί τα συμφέροντα της αστικής τάξης. Ακολουθεί διευρυμένη κοινωνική αναταραχή με κορύφωση τις διαδηλώσεις των «Ιουλιανών» το ’65, ο πρωθυπουργός παραιτείται και επικρατεί μια καθαρή μορφή κρίσης εκπροσώπησης. Κρίση που έρχεται να εκμεταλλευτεί το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου. Τα γεγονότα που ακολουθούν είναι λίγο – πολύ γνωστά. Η δικτατορία των συνταγματαρχών, η Χούντα, ο Φλεβάρης της Νομικής, ο ανατρεπτικός Νοέμβρης του Πολυτεχνείου!!!

Η εξέγερση του πολυτεχνείου κατέχει κεντρικό ιδεολογικό ρόλο για τους φοιτητές και τους εργαζομένους, ως υπόμνημα δυνατότητας ανεξάρτητης παρέμβασης στο πολιτικό σκηνικό. Είναι μια μεγάλη πολιτική νίκη που τροφοδοτεί ακόμα και σήμερα τα αντικαπιταλιστικά κινήματα αντίστασης. Ο Νοέμβρης έσπασε το κλίμα ηττοπάθειας, της μοιρολατρίας και του συμβιβασμού και έφερε τις μάζες στο προσκήνιο. Το πολυτεχνείο δεν τελείωσε ούτε με την είσοδο των τανκ, ούτε με την πτώση της χούντας αλλά συνεχίζει να εμπνέει κάθε αγώνα φοιτητών και εργαζομένων. Στην πρώτη επέτειο της 17ης Νοεμβρίου το νέο καθεστώς Καραμανλή προκηρύσσει εκλογές και απαγορεύει την πορεία. Τελικά γίνεται διαδήλωση με 50.000 συμμετέχοντες που καταλήγει στα σκοπευτήρια στην Καισαριανή δείχνοντας έτσι το νήμα που συνδέει το Πολυτεχνείο με τους αγώνες της προηγούμενης περιόδου. Μια βδομάδα μετά η επίσημη πορεία συγκεντρώνει ένα εκατομμύριο διαδηλωτές. Η περίοδος που ακολουθεί χαρακτηρίζεται από πολυήμερες απεργίες, πορείες και καταλήψεις. Χαρακτηριστική η απεργία των μεταλλωρύχων Χαλκιδικής ( διάρκεια 2 χρόνια και 3 μήνες!) και οι απεργίες σε πολλές βιομηχανίες. Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ το ’81 συνοδεύεται από τη δημιουργία μιας κρατικοδίαιτης συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας και την υπονόμευση των συλλογικών διεκδικήσεων. Την περίοδο αυτή γίνεται συστηματική προσπάθεια κατακερματισμού της εργατικής τάξης, πράγμα που επιτυγχάνεται κυρίως με την περιθωριοποίηση των ριζοσπαστικών στοιχείων στους χώρους της μισθωτής εργασίας, ιδίως των δυναμικών συνδικάτων του ευρύτερου δημόσιου τομέα (ΔΕΗ,ΟΤΟΕΕ,ΟΤΕ κλπ.). Σειρά απεργιών κρίνονται επικίνδυνες για το κοινωνικό σύνολο. Το τοπίο θολό. Κι όμως κάτι αρχίζει να σαλεύει στις αρχές του ’90. Το Πολυτεχνείο ξαναζεί στις εκπαιδευτικές κινητοποιήσεις του ’91. Αναβιώνει σε ένα μικρό σχολείο στην Πάτρα που τελεί υπό κατάληψη, εκεί όπου ΟΝΝΕΔίτες δολοφονούν τον καθηγητή Νίκο Τεμπονέρα. Ο κόσμος της εκπαίδευσης δίνει δυναμικά το παρόν, εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές στέκονται κόντρα όχι μόνο στο νομοσχέδιο Κοντογιανόπουλου αλλά και στη ηττοπάθεια, την κοινωνική συναίνεση και τον αυταρχισμό. Ο δρόμος αρχίζει να ξαναγράφει ιστορία. Οι μάζες ζωντανές ξανά στο προσκήνιο διεκδικούν, νικάνε. Ο νόμος Αρσένη βρίσκει μπροστά του μηνιαίες καταλήψεις σε σχολεία και σχολές. Ο αντεργατικός νόμος για το ασφαλιστικό βρίσκει εμπόδιο τις απεργίες των εργαζομένων. Το 2001 το φοιτητικό κίνημα ξανά πρωταγωνιστής των εξελίξεων μπλοκάρει το νομοσχέδιο για την ανωταυτοποίηση. Οι πιέσεις του φοιτητικού κινήματος όχι απλά συνεχίζονται κόντρα στην εφαρμογή των νόμων Αξιολόγηση-ΙΔΒΕ-ΔΟΑΤΑΠ, αλλά πήραν το καλοκαίρι του 2006 τρομακτικές διαστάσεις ενάντια στον αντιδραστικό νέο νόμο-πλαίσιο και την αναθεώρηση του άρθρου 16 του συντάγματος, στο μεγαλύτερο φοιτητικό κίνημα από τη μεταπολίτευση και μετά. Το Πολυτεχνείο συνεχίζει να τροφοδοτεί και να εμπνέει τα κινήματα, που αποτελούν φυσική συνέχειά του.

Σήμερα, 36 χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, η μνήμη και οι συμβολισμοί εξακολουθούν να υπάρχουν και να εμπνέουν σε πείσμα των καιρών. Σήμερα το κεντρικό συνθήμα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου για ‘‘ΨΩΜΙ-ΠΑΙΔΕΙΑ-ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ’’ ζητάει δικαίωση. Το σύνθημα που δονούσε τότε την εξέγερση πρέπει να αποτελέσει το έναυσμα για να ξεφύγει η φετινή επέτειος απο μια γιορτή και απλή εκδήλωση μνήμης. Και έχουμε πολλούς λόγους για να το κάνουμε αυτό…

Αγώνας για ψωμί: Ιδιαίτερα σήμερα στο φόντο της οικονομικής κρίσης το αίτημα αυτό αποκτά βαρύνουσα σημασία. Η σκληρή πραγματικότητα που διαμορφώνεται με την καλπάζουσα ανεργία να υποθηκεύει το μέλλον της νεολαίας, τις ελαστικές σχέσεις εργασίας να γίνονται καθεστώς και τη λιτότητα να αποκτά μόνιμα χαρακτηριστικά. Η μετακύλιση των ζημιών της κρίσης στις πλάτες των εργαζομένων επικυρώνεται με το πυροτέχνημα της κατάργησης των stage στο δημόσιο, πράγμα που προσφέρει άπλετο εργατικό δυναμικό προς εκμετάλλευση στον ιδιωτικό τομέα όπου τα stage ζούν και βασιλεύουν, καθώς και το χτύπημα στο κεκτημένο της προυπηρεσίας, το οποίο πλέον
αμφισβητείται ευθέως, αφού δεν αναγνωρίζεται σε όσους δούλεψαν ακόμα και 3 χρόνια με stage. Oι νέες φοροεπιδρομές εις βάρος των λαικών στρωμάτων αναδεικνύουν τη κατεύθυνση του ΠΑΣΟΚ σε σχέση με την οικονομία, που δεν είναι άλλη από τη σκληρή λιτότητα με κάποια επικοινωνιακά μέτρα. Ήδη οι αγώνες των λιμενεργατών ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του ΟΛΠ, που θα διαμορφώσει μια νέα σκληρή εργασιακή πραγματικότητα για τους εργαζόμενους, και η αντιμετώπιση που τους επιφυλάχθηκε με τη κύρηξη της απεργίας σε παράνομη και καταχρηστική αποδεικνύουν ότι η αλλαγή κυβερνητικής φρουράς θα σημάνει απλά μια άλλη πρόταση καλύτερης διαχείρησης για την ενσωμάτωση των αντιστάσεων που αναπτύσσονται.

Αγώνας για Παιδεία: Η εφαρμογή των νόμων που ψηφίστηκαν επι ΝΔ και αναδιαμορφώνουν πλήρως τη κατάσταση στη τριτοβάθμια εκπαίδευση, συντρίβοντας κάθε επαγγελματική κατοχύρωση, διαμορφώνοντας έτσι ένα αυταρχικό πλαίσιο λειτουργίας και χτυπώντας το δημόσιο και δωρεάν χαρακτήρα της εκπαίδευσης αποτελούν στοίχημα για τη νέα κυβέρνηση. Καμία διάθεση απόσυρσης των νόμων για την αξιολόγηση, τα ΚΕΣ και το Νόμο-Πλαίσιο δεν έχει διατυπωθεί απο το ΠΑΣΟΚ. Αντίθετα, η νέα κυβέρνηση έχει εκφραστεί στο παρελθόν ανοιχτά υπέρ όλων των παραπάνω νομοθετημάτων. Επιπλέον η αναδιάρθρωση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, χρησιμοποιώντας το ‘‘καρότο’’ της αποδέσμευσης των πανελληνίων απο την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια, προδιαγράφει ένα τοπίο όπου οι συνεχείς εξετάσεις (τρείς σ’ενα χρόνο από ύλη όλων των τάξεων του Λυκείου) και η εντατικοποίηση των ρυθμών σπουδών με καθημερινή καταγραφή των απουσιών σε ηλεκτρονική μορφή-ξεχάστε το άτυπο σβήσιμο απουσιών στο τέλος της χρονιάς-θα παράγει αποφοίτους που θα μπαίνουν στα Πανεπιστήμια πλήρως πειθαρχημένοι και θα βγαίνουν απο αυτό ευέλικτοι και πειθήνιοι. Η αντιπαράθεση με τους ψηφισμένους νόμους της προηγούμενης κυβέρνησης αποκτά κομβική σημασία καθώς η εφαρμογή πτυχών τους, όπως η λίστα συγγραμάτων προιδεάζουν για τη νέα κατάσταση που θα επικρατήσει, αναδιατάσσοντας πλήρως τη κατάσταση στα Πανεπιστήμια προς την κατύθυνση της εντατικοποίησης των ρυθμών σπουδών και συντριβής της επαγγελματικής προοπτικής.

Αγώνας για Ελευθερία: H νέα κυβέρνηση συνεχίζοντας το έργο της προηγούμενης εντείνει τη καταστολή και την περιστολή των δημοκρατικών δικαιωμάτων. Η καθημερινή παρουσία αστυνομικώνστο κέντρο, η παρά τις εξαγγελίες διατήρηση των αντιδραστικών νόμων για τις κάμερες, τη πιστοποίηση μέσω DNA, τη περιύβριση αρχής και τη ποινικοποίηση της κουκούλας, αναδεικνύει ξεκάθαρα τη κατεύθυνση προληπτικής καταστολής των όποιων αντιστάσεων προκύψουν στο μέλλον από νεολαία και εργαζόμενους. Ο περιορισμός του λαικού κεκτημένου του Ασύλου αποτελεί εκφρασμένη πρόθεση της κυβέρνησης ντυμένη με το πέπλο της ‘‘μηδενικής ανοχής στην εγκληματικότητα’’. Στα πλαίσια νομιμοποίησης των σκληρών κατασταλτικών μέτρων καλλιεργείται και ένα κλίμα τρομουστερίας που διαμορφώνει την εντύπωση ύπαρξης εσωτερικού εχθρού, ο οποίος πρέπει να αντιμετωπιστεί στη βάση της ‘‘εθνικής ενότητας’’, υποκρύπτοντας τα διαφορετικά συμφέροντα κοινωνικών στρωμάτων ιδιαίτερα σε περίοδο οικονομικής κρίσης.